Ταραγμένη Άνοιξη

Ταραγμένη Άνοιξη, Για μια κατανόηση της εφηβείας

(...) Πράγματι, όλοι μας ενδέχεται να έχουμε αναφωνήσει τη φράση «να ήμουν πάλι νέος!», αλλά αν ερωτηθούμε ποια ακριβώς ηλικία εννοούμε όλοι θα αναφερθούμε στη δεκαετία 20-30 και όχι στην εφηβεία μας... Αυτό δείχνει την ενόχληση και την οδύνη που βιώνονται στην εφηβεία, αλλά παραμένει η ανάγκη να κατανοήσουμε γιατί αυτό συμβαίνει.
Ο λόγος που μας ωθεί να αναρωτιόμαστε αν η εφηβεία είναι αρρώστια, είναι ότι συχνά γίνεται ακατανόητη και οδυνηρή. Περιέχει τόσες αντιφάσεις ώστε δυσκολευόμαστε να την συμβιβάσουμε με την ψυχική υγεία. «Η εφηβεία είναι μία αναπτυξιακή φάση... που φέρνει στο νου τη φράση του Ντίκενς: «Ήταν η καλύτερη εποχή, ήταν η χειρότερη εποχή, ήταν η ηλικία της σοφίας, ήταν η ηλικία της τρέλας...».
Όχι μόνο αναστατώνεται η συμπεριφορά του εφήβου αλλά και των γονέων του επίσης. «Η είσοδος των παιδιών σε αυτή την ηλικία μπορεί να βάλει την οικογένεια σε μια τρομερή αναστάτωση. Η αλληλεπίδραση με έναν επαναστατημένο ή αμφισβητούντα έφηβο ενδέχεται να σπρώξει τούς γονείς να επανεξετάσουν τον σκοπό και την κατεύθυνση της ζωής τους... Για μερικούς ενήλικες η εφηβεία των παιδιών τους γίνεται ένα σημείο καμπής στη συζυγία τους. Ίσως και να φιλονικήσουν, ενίοτε για πρώτη φορά, για το πώς να χειριστούν τα παιδιά τους. Ενδέχεται να αρχίσουν να ανακαλύπτουν ότι δεν ταιριάζουν».
Ένας λόγος για την εφηβεία απαιτεί πρωτίστως να την κατανοήσουμε, να καταλάβουμε για ποιο λόγο υπάρχει. Σίγουρα δεν αποτελεί μια παραξενιά της φύσης ή του Θεού. Συχνά οι γονείς ζητούν συμβουλές από τον ειδικό ή από τον πνευματικό πώς να αντιμετωπίσουν το α ή β θέμα με τους εφήβους τους. Και εδώ καιροφυλακτεί πάντοτε ο κίνδυνος να ζητούμε συνταγές. Θέλουμε πολλές φορές να λύσουμε το πρόβλημα χωρίς να καταλάβουμε. Πρέπει εξ αρχής να ξεκαθαρίσουμε ότι αυτό αποτελεί ματαιοπονία. Η αντιμετώπιση των εφηβικών προβλημάτων δεν είναι θέμα τεχνικής.
Τι είναι τότε; Είναι ζήτημα κατανοήσεως. Και μόνη αυτή η λέξη ίσως να απελπίζει κάποιους γονείς ή εκπαιδευτικούς οι οποίοι, έχοντας εκτεθεί σε πληθώρα εφηβικών συμπεριφορών έχουν πεισθεί ότι δεν πρόκειται πλέον στη ζωή τους να καταλάβουν αυτή την ιδιόρρυθμη (επιεικής η λέξη) φάση της ζωής του ανθρώπου. Τούς φαντάζομαι τώρα να σκέφτονται: «Είναι ποτέ δυνατό να κατανοήσει κανείς αυτά τα αλλοπρόσαλλα παιδιά;».
Καλό είναι να μην υποτιμούμε τις δυνατότητές μας. Όπως λέγει και η σχετική έκφραση, «δεν θέλει δύναμη, θέλει τέχνη». Σε μεγάλη έρευνα 10.467 γονέων πού έγινε στις ΗΠΑ, τούς ζητήθηκε να ιεραρχήσουν τη σημασία που είχαν γι’ αυτούς δεκαέξι αξίες· οι δύο πρώτες στις προτιμήσεις τελικά ήταν «να είμαι καλός γονέας» και «να έχω σοφία (ώριμη κατανόηση, ενδοσκόπηση)».Με άλλα λόγια, επιθυμούσαν να καταλάβουν καλύτερα τα παιδιά τους.  Αυτή ἡ επιθυμία αποτελεί μεγάλο κεφάλαιο στην προσπάθειά τους. Οι μισοί, όμως, δηλώνουν: «Δεν είμαι τόσο καλός γονέας όσο θα έπρεπε».
Η εφηβεία για τους περισσότερους είναι εποχή οδύνης. Βέβαια ο βαθμός του πόνου διαφέρει κατά άτομο και κατά φάση της εφηβείας. Άλλοι δεν τον αντέχουν και αυτοκτονούν ή αρρωσταίνουν ψυχικά. Άλλοι τον περνούν τόσο υποδόρια ώστε δεν τον αντιλαμβάνονται και οι ίδιοι. Σε γενικές γραμμές, αν και τό 80% κατά καιρούς εμφανίζονται ευερέθιστοι και απρόβλεπτοι, μόνο ο 1 στους 5 εφήβους παρουσιάζει σημαντική ψυχική ταλαιπωρία που γίνεται πηγή πόνου στον εαυτό του και στους γύρω του. Όμως, και τους απλώς ανήσυχους και τους «προβληματικούς», εμείς οι μεγαλύτεροι αδυνατούμε να καταλάβουμε γιατί υποφέρουν ή φέρονται περίεργα, ενώ μερικές φορές και οι ίδιοι οι έφηβοι κάνουν ό,τι περνά από το χέρι τους για να μην τούς κατανοήσουμε με το κλείσιμό τους ή με την αυθάδη και προκλητική συμπεριφορά τους.
«Ο σύγχρονος έφηβος είναι πάνω απ’ όλα ένα όν με πολλές παραδοξότητες. Επιθυμεί να είναι εντελώς αυτόνομος, αλλά ταυτόχρονα ζητά από τους γονείς του διάφορα πράγματα της καθημερινής ζωής. Δηλώνει κάποιες απόλυτες και αιώνιες αλήθειες, αλλά συγχρόνως αμφιβάλλει βαθιά για τον εαυτό του, για το σώμα του και για τούς άλλους. Συχνά είναι εξαιρετικά αλτρουιστής και ταυτόχρονα μπορεί να γίνει απίστευτα εγωιστής. Συνεχώς θεωρεί τον εαυτό του ατομιστή και ταυτόχρονα γίνεται μέλος μιας ομάδας ή μιας μόδας, οι οποίες τον κάνουν να μην ξεχωρίζει από τούς όμοιούς του. ... Μπορούμε να πούμε ότι η εφηβεία είναι εκείνη η περίοδος όπου το άτομο βιώνει τις αντιφάσεις, το παράλογο και τον πόνο που συνδέεται με αυτό».
Η αντιφατικότητα την εφήβων, λοιπόν, σε συνδυασμό με την άγνοια και με τις χαρακτηρολογικές ιδιαιτερότητες των γονέων, έχει ως συνέπεια τη σύγχυση, με αποτέλεσμα να συναντά κάποιος και τα δύο άκρα: άλλοι γονείς γίνονται αυταρχικοί προς τους εφήβους «που είναι κακομαθημένοι και τα έχουν όλα σε αντίθεση με μάς τότε», ενώ άλλοι λένε «ναι σε όλα» καταφεύγοντας στον λαϊκισμό εκείνο που θα τους κάνει αρεστούς και θα τους απαλλάξει από σκοτούρες. Δηλαδή άλλοι πιστεύουν ότι «τα σημερινά παλιόπαιδα» έχουν απλώς την πολυτέλεια να αποφέρουν, και άλλοι θυμούνται τη δική τους καταπίεση στην εφηβεία και γι’ αυτό αρνούνται να πιέσουν τα παιδιά τους στο παραμικρό.
Προφανώς η αλήθεια δεν βρίσκεται σε κανένα από τα δύο άκρα. Γενικά η αλήθεια για τα ανθρώπινα είναι πιο πολύπλοκη από τις αποφθεγματικές φράσεις πού διατυπώνουμε στα σαλόνια και στα καφενεία. Για να την προσεγγίσουμε χρειάζεται συστηματική σπουδή και γνώση, αξιοποίηση της εμπειρίας, πρόοδος στην αυτογνωσία. Συνήθως δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τον άλλον περισσότερο από όσο μπορέσαμε να κατανοήσουμε τον εαυτό μας.
Πέρα από όλα αυτά, εκείνο πού χρειάζεται να έχει ο γονιός κατά νουν διαρκώς είναι ότι κάθε έφηβος είναι μοναδικός, όπως και κάθε άνθρωπος, οπότε η αντιμετώπισή τους δεν είναι εφικτή με στερεότυπα και συνταγές. Όπως τονίζει και ο ψυχίατρος εφήβων Philip Graham «τυπικός έφηβος; ξεχάστε το!»